Грыцаўцы

Алесь Ягадніцкі

Невясёлы быў час…
Напаўзалі чорныя хмары
другой сусветнай вайны.
Першыя маланкі апалілі
іспанскія пагоркі і
мангольскія стэпы, палілася
кроў нявінных людзей.

НАШ ЗЯМЛЯК з вёскі Бараўцы – лётчык-знішчальнік Сяргей Грыцавец – па клічу сэрца і сумлення стаў у рады змагароў з ваеннай навалай. Ён збіў 42 варожыя самалёты (у Іспаніі – 30, у Манголіі – 12) і стаў найлепшым у свеце асам 30-х гадоў. За гэтыя подзвігі ён першым атрымаў званне двойчы Героя Савецкага Саюза. Імя слаўнага сына беларускага народа ўвекавечана назвамі чыгуначнай станцыі на лініі Масква-Брэст, вуліц у Мінску, Оршы, Санкт-Пецярбургу і ў нашым горадзе. Бронзавыя бюсты героя стаяць у Мінску, Баранавічах і пасёлку Балбасава каля Оршы, на аэрадроме якога 16 верасня 1939 года ён трагічна загінуў. Непрыкметна з імгненняў сплятаюцца гады, і вось ужо ўдзячныя землякі – патрыёты роднага краю з сумам сустрэлі гэтую дату ў 72-гі раз.

Задумка прысвяціць гэтыя радкі нашаму знакамітаму земляку ўзнікла ў мяне пасля невялікага апытання прахожых на вуліцы Грыцаўца. На жаль, многія маладыя людзі не ведаюць нават, хто гэта?!

Я сустрэўся з трыма стрыечнымі пляменнікамі Сяргея Іванавіча Грыцаўца: Надзеяй Аляксееўнай, Андрэем Канстанцінавічам і Міхаілам Аляксандравічам.

– Надзея Аляксееўна, – звярнуўся я – як ваша “я” успрымае гэтае прозвішча?

– О, я вельмі ганаруся тым, што нашу адметнае, авеянае душэўнасцю і працавітасцю продкаў, прозвішча, якое пасля подзвігаў дзядзькі Сяргея стала вядома ўсяму свету. Калісьці вёска Бараўцы трымалася на Грыцаўцах, Пятрушках і Карнеях, але цяпер настала іншая пара: многія людзі раз’ехаліся. Памяць жа пра дзядзьку Сяргея – святая! Пра яго мы ведаем з кніжак, публікацый, і, у асноўным, ад яго дачкі Ларысы Сяргееўны Архангельскай, якая жыве ў Маскве.

– Раскажыце, калі ласка, трошкі аб сабе.

– Ну, што тут казаць? Дзяцінства маё прайшло на берагах Мышанкі сярод садоў і палеткаў: звычайнае, сялянскае, з вечным жаданнем паспаць ранкам хоць яшчэ адну хвілінку. Закончыла школу, а потым, у 1956 годзе – акушэрскае аддзяленне Баранавіцкага медвучылішча. Увесь час працую на адным месцы: нашым радзільным доме. Мая дзіцячая мара збылася: я мела дачыненне да самага светлага моманту ў жыцці чалавека – яго нараджэння. Праз мае рукі прайшлі тысячы немаўлят!

Любоў да неба дзядзькі Сяргея падхапілі некаторыя нашыя родныя. Яго брат Георгій таксама быў лётчыкам. Мой брат Аляксандр Аляксеевіч – падпалкоўнік авіяцыі, усё жыццё праслужыў на касмадроме Байканур. Ды і сама дачка Сяргея Грыцаўца Ларыса і зяць Вячаслаў закончылі Маскоўскі авіяцыйны інстытут і працавалі ў касмічнай галіне.

– А як вы ацэньваеце жыццёвыя ідэалы: свае і тыя, да якіх імкнуўся калісьці Сяргей Грыцавец?

– Ведаеце, ідэалы ў нас аднолькавыя – служэнне роднаму народу. Толькі тады было больш адданасці і адказнасці, а цяпер, на жаль, стала больш чэрствасці ў сэрцах людзей. Іх захлёстваюць грашовыя хвалі! Мяне асабіста абражае, напрыклад, пазіцыя людзей, што дазволілі, каб імя Сяргея Іванавіча Грыцаўца непрыкметна знікла з назвы Баранавіцкай швейнай фабрыкі. Гэта ж быў не нейкі носьбіт партыйнага псеўданіма, а просты хлопец, слаўны сын беларускага народа. Нават і ў Маскве знікла вуліца яго імя, затое з’явіўся Вялікі Знаменскі завулак. Я збіраюся высока падняць гэтае пытанне. Дарэчы, адна мая цётка ў 50-х гадах дайшла аж да самога Шверніка – старшыні Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР, каб вырашіць асабістае пытанне! Да 100-годдзя з дня нараджэння Сяргея Іванавіча я прыкладна так жа дабілася добраўпарадкавання пад’езда да Бараўцоў.

З  Андрэем Грыцаўцом я сустрэўся ля вясковаў хаты, у якой 23 чэрвеня 1909 года нарадзіўся будучы герой. Яму таксама ўжо за 70 пераваліла. Юнаком марыў аб вельмі патрэбнай людзям прафесіі будаўніка. Закончыў Беларускі палітэхнічны інстытут і атрымаў дыплом інжынера. Аддана і сумленна працаваў у Баранавіцкім мастабудаўнічым упраўленні, а затым – на камбінаце сянажных вежаў.

– Цяпер вось даглядаю хату дзеда Івана, – працягвае ён, – падтрымліваю і гаспадарку ў больш-менш прыглядным выглядзе. Наведваюцца часам піянеры са школ, ды і турысты заглядаюць. Вось я і расказваю ім пра шустрага бялявага Сярожку, завадатара ўсіх хлапечых гульняў. Добра памятаю дзядулю і маіх дзядзькоў. У1915 годзе ўся сям’я, а было ж у іх шасцёра дзяцей, выехала ў Расію, каб уратавацца ад нямецкіх гвалтаў. Там двое хлопцаў памерлі, ды і маці Ганна Фамінічна ў 1921 годзе таксама. Двое сыноў Сяргей і Георгій засталіся ў Расіі, а бацька іх, Іван Антонавіч, вярнуўся з астатнімі на радзіму. Цяпер яны ўсе ляжаць на могілках у Звёздным.

На пафарбаванай сцяне невялічкай сялянскай хаты між белых аканіцаў бачыцца мемарыяльная дошка. У двары – чыстата і парадак. Заходжу ў хату і здзіўляюся, як тут маглі размяшчацца дзесяць чалавек?! Незабыўным дзяцінствам дыхнуў на мяне няхітры сялянскі інтэр’ер з абразам пад белым ручніком у чырвоным кутку, гаспадыняй хаты – белай печчу і высокімі палацямі – скарбонкай дзіцячых сноў.