- Базы данных
- /
- Книга ПАМЯТИ
- /
- Литература о Великой Отечественной...
- /
- Памяць Беларусі
Памяць Беларусі
Ужо ў першыя гадзіны Вялікай Айчыннай вайны жыхары Баранавіч зведалі жах варожых бамбардзіровак. На Баранавіцкім напрамку наступалі танкавыя і матарызаваныя дывізіі 2-й танкавай групы Гудэрыяна. 24—26 чэрвеня гітлераўцы сустрэлі ўпартае супраціўленне савецкіх часцей на рубяжы р. Шчара, каля вёсак Траццякі, Гаць, ст. Лясная, на заходняй ускраіне Баранавіч. Абарончыя баі вялі 155-я, 121-я, 143- я стралковыя дывізіі. Вораг панёс тут вялікія страты, было падбіта каля 30 танкаў і бронемашын. 27 чэрвеня Баранавічы былі акупіраваны гітлераўцамі.
У час акупацыі на тэрыторыі Баранавіцкага раёна каля чыг. ст. Лясная быў створаны фашысцкі лагер для ваенна-палонных — шталаг № 337, у якім было загублена 88 407 чалавек. Непадалёку ад Баранавіч дзейнічаў Калдычэўскі лагер смерці, у якім нямецка-фашысцкія захопнікі закатавалі больш за 22 тыс. мірных жыхароў. Адным з вязняў канцлагера быў беларускі пісьменнік С.М. Новік-Пяюн, якому цудам удалося выратавацца. У лагеры для грамадзянскага населыніцтва ў г. Баранавічы было расстраляна каля 15 тыс. чалавек. У цэнтральнай баранавіцкай турме было знішчана 20 тыс. чалавек, паводле іншых звестак — 31 тыс. У снежні 1942 г. гітлераўцы знішчылі яўрэйскае гета ў Баранавічах, дзе знаходзілася каля 15 тыс. чалавек. З 15 да 18 ліпеня 1942 г. ў в. Моўчадзь Баранавіцкага раёна ва ўрочышчы Папоўскія Горы былі расстраляны 3300 яўрэяў, звезеных з навакольных вёсак.
Страшную расправу ўчынілі акупанты над жыхарамі в. Застарынне. 2 мая 1943 г. вёска была акружана 57-м карным батальёнам. Партызаны, якія знаходзіліся ў вёсцы, пасля кровапралітнага бою вымушаны былі адступіць. У выніку былі забіты і спалены 382 чалавекі і 96 дамоў. Аб гэтай жудаснай трагедыі цяпер нагадавае помнік ахвярам фашызму ў в. Застарынне.
На прымусовыя работы ў Германію былі вывезены тысячы чалавек, паводле няпоўных звестак, з г. Баранавічы — 7593, з існуючых у час вайны на тэрыторыі сучаснага Баранавіцкага раёна, Гарадзішчанскага і Навамышскага раёнаў — адпаведна 573 і 530 чалавек.
На тэрыторыі Баранавіцкага раёна дзейнічалі Баранавіцкія падпольныя абкомы і гаркомы КП(б)Б і ЛКСМБ, Гарадзішчанскія і Навамышскія падпольныя райкомы КП(б)Б і ЛКСМБ, гарадское патрыятычнае падполле ў г. Баранавічы, Баранавіцкая акруговая антыфашысцкая арганізацыя, партызанскія брыгады Першамайская, «25 гадоў БССР», імя Суворава, асобныя партызанскія атрады і групы, у тым ліку дыверсійна-разведвальны атрад НКДБ «Сокалы», атрад Цыганкова і інш.
Ужо ў жніўні 1941 г. антыфашысцкую арганізацыю ў Баранавічах стварылі савецкія ваеннаслужачыя-акружэнцы на чале з капітанам Ф.М. Пажарскім, у горадзе дзейнічалі таксама падпольныя групы: А.І. Крыштофіка, камсамольская група ў лакаматыўным дэпо (кіраўнік К.П. Бадак), у гарадской бальніцы (кіраўнікі Пётр Ануфрыеў і Іосіф Кавалеўскі), у раёне былі створаны падпольныя маладзёжныя групы (пад кіраўніцтвам камсамольца Міхаіла з в. Данейкі); разведвальная патрыятычная група (кіраўнік Іосіф Кавалеўскі з в. Вялікія Гайбуты).
Партызаны Баранавіцкага краю прымалі актыўны ўдзел у дыверсійных актах супраць акупантаў. 29 ліпеня 1942 г. група пад кіраўніцтвам камандзіра ўзвода Шчукіна падарвала мост у раёне в. Моўчадзь, 29 верасня партызаны напалі на гітлераўцаў у в. Сваротва, знішчылі 18 гітлераўцаў, захапілі танк і стралковую зброю У час «рэйкавай вайны» з верасня да лістапада 1943 г. партызаны Першамайскай брыгады падарвалі 88 эшалонаў праціўніка, пашкодзілі 89 паравозаў, 18 цыстэрнаў з гаручым, разграмілі 11 паліцэйскіх гарнізонаў. У студзені 1944 г. група падпольшчыкаў на чале з А.Л. Крыштофікам выкрала намесніка бургамістра г. Баранавічы і даставіла яго ў партызанскую брыгаду імя Суворава.
Сярод актыўных удзельнікаў партызанскага руху ў Баранавіцкім краі былі Героі Савецкага Саюза К.П. Арлоўскі (камандзір спецыяльнага атрада НКДБ; 20.9.1943 удастоены звання Героя Савецкага Саюза), Б.А. Булат (камандзір партызанскіх брыгад «Уперад» і «Ленінская», 15.8.1944 удастоены звання Герой Савецкага Саюза), К.С.Гнідаш (камандзір разведгрупы партызанскага атрада «Непераможны», загінуў у баі 19.6.1944; 24.3.1945 удастоены звання Героя Савецкага Саюза), Ф.М.Сінічкін (камандзір партызанскіх брыгад імя Леніна і імя Кірава; 15.8.1944 удастоены звання Героя Савецкага Саюза), У.З Царук (упаўнаважаны ЦК КП(б)Б І Беларускага штаба партызанскага руху па Барановіцкай вобласці, член Баранавіцкага падпольнага абкома КП(б)Б, камандзір партызанскага злучэння; 15.8.1944 прысвоена званне Героя Савецкага Саюза), В.Я.Чарнышоў (упаўнаважаны ЦШПР і ЦК КП(б)Б, з сакавіка 1943 сакратар Баранавіцкага падпольнага абкома КП(б)Б і камандзір партызанскага злучэння вобласці; званне Героя Савецкага Саюза прысвоена 1.1.1944; яго імем названы вуліца і тэхнікум лёгкай прамысловасці ў Баранавічах, саўгас у Баранавіцкім раёне), В.В.Шчарбіна (узначальваў Асобае злучэнне партызанскіх атрадаў Баранавіцкай вобласці, загінуў 3.9.1942; 3.9.1943 удастоены звання Героя Савецкага Саюза).
Баранавіцкі раён вызвалены 6-9 ліпеня 1944 г. войскамі 1-га Беларускага фронту ў ходзе наступлення на Баранавіцка-Слонімскім напрамку. Пераадольваючы лютае супраціўленне праціўніка (на многіх участках фронту яго контратакі паўтараліся па 6-7 разоў запар), 8 ліпеня войскі 1-га Беларускага фронту вызвалілі г. Баранавічы. У вызваленні Баранавіч прымалі ўдзел войскі 65-й і 28-й, 10-й паветраных армій, часці авіяцыі дальняга дзеяння. 28 вайсковым злучэнням і часцям Чырвонай Арміі, якія вызвалялі Баранавічы, прысвоена ганаровае найменне «Баранавіцкіх».
Пры вызваленні Баранавіцкага раёна вызначыліся:
малодшы сяржант М.П. Акімаў (н. 25.11.1925 у в. Супонева Кошкінскага раёна Куйбышаўскай вобласці — 8.3.1983; вызначыўся ў баі каля в. Лясная, 25.9.1944 удастоены звання Героя Савецкага Саюза, яго імя прысвоена вуліцы ў в. Лясная);
сяржант Сейткасім Ашыраў (н. 7.11.1924 у в. Кагам Чымкенцкай вобласці, вызначыўся ў баі каля в. Забалацце; 24.3.1945 удастоены звання Героя Савецкага Саюза);
сяржант В.М. Бардуноў (н. 24.9.1940 у г. Харкаў — 4.2.1976; вызначыўся ў баях за Баранавічы; 24.3.1945 прысвоена званне Героя Савецкага Саюза);
наводчык гарматы М.Ф. Васільеў (н. у 1924 у в. Чындант Чыцінскай вобласці, вызначыўся ў баі за Баранавічы; 25.9.1944 прысвоена званне Героя Савецкага Саюза; загінуў пры вызваленні Беларусі ў канцы 1944);
камандзір узвода аўтаматчыкаў П.ІІ. Едуноў (н. ў 1913 у в. Золіна Клінскага раёна Маскоўскай вобласці, асабліва вызначыўся пры фарсіраванні Дняпра; 20.12.1943 удастоены звання Героя Савецкага Саюза; загінуў у баі каля г. п. Гарадзішча Баранавіцкага раёна, дзе і пахаваны);
наводчык кулямёта сяржант І.П. Лісін (н. 10.3.1914 у в. Маланікольск Омскай вобласці; вызначыўся ў баі каля г. п. Лоеў, 30.10.1943 прысвоена званне Героя Савецкага Саюза; загінуў 7.4.1944 у баі за г. Баранавічы, дзе і пахаваны, яго імя носіць адназ вуліц у Баранавічах);
камандзір гармагы малодшы сяржант П.Я. Махіня (н. 10.3.1919 у в. Блашчынцы Кіеўскай вобласці; вызначыўся ў баях на подступах да Баранавіч; 25.10.1944 удастоены звання Героя Савецкага Саюза);
камандзір гвардзейскага авіяпалка падпалкоўнік А.Г. Наканечнікаў (н. 16.9.1915 у г.п. Дзергачы Саратаўскай вобласці, вызначыўся ў баях за г. п. Лоеў; 1.7.1944 удастоены звання Героя Савецкага Саюза; пасля вайны жыў у Баранавічах, загінуў 10.11.1946, пахаваны ў Баранавічах, дзе імем Наканечнікава названа вуліца);
генерал-маёр І.Л. Рагуля (н. ў в. Ачукевічы Навагрудскага раёна; памёр ад ран 22.7.1944, пахаваны ў Баранавічах, яго імя носіць вуліца ў Баранавічах); старшы сяржант Я.М. Сулейманаў (н. 26.12.1921 у в. Кумух Ланскага раёна Дагестана, вызначыўся 5.6.1944 у баі на подступах да Баранавіч, каля в. Навасёлкі; 19.4.1945 удастоены звання Героя Савецкага Саюза);
камандзір танкавай роты гвардыі лейтэнант І.М. Сухамлін (н. 24.6.1923 у с. Васіленкава Харкаўскай вобласці; вызначыўся ў баях на Баранавіцка-Слонімскім напрамку; 22.8.1944 удастоены звання Героя Савецкага Саюза);
камандзір агнявога ўзвода старшы лейтэнант Р.А. Чакмянёў (н. ў 1916 у с. Янкуль Курсаўскага раёна Стаўрапольскага краю; узвод пад яго камандаваннем вызначыўся ў баях за вёскі Кузевічы, Цешаўля і інш.; загінуў у баі 8.7.1944, пахаваны ў в. Цешаўля; 25.9.1944 удастоены звання Героя Савецкага Саюза пасмяротна);
разведчык М.І. Яромін (н. 17.5.1920 у с. Дзяржынка Верхнеуральскага раёна Чэлябінскай вобласці; вызначыўся 8.7.1944 у баі каля в. Забалацце на паўночны захад ад Баранавіч; 24.3.1945 удастоены звання Героя Савецкага Саюза, памёр ад ран 9.5.1945).
У Баранавіцкім раёне нарадзіліся:
двойчы Герой Савецкага Саюза С.І. Грыцавец (н. 6.7.1909 у в. Бараўцы, лётчык, удзельнік вайны ў Іспаніі 1936—39, збіў 30 варожых самалётаў; удзельнік баёў на р. Халхін-Гол, збіў 12 самалётаў праціўніка, загінуўу авіякатастрофе 16.9.1939; званне Героя Савецкага Саюза прысвоена 22.2.1939 і 29.8.1939; у Баранавічах яму пастаўлены помнік);
І.К. Кабушкін (н. 15.2.1915 у в. Малахоўцы, адзін з кіраўнікоў Мінскага патрыятычнага падполля, схоплены гітлераўцамі 4.2.1943, закатаваны ў гестапа; 8.5.1965 прысвоена званне Героя Савецкага Саюза, яго імем названы вуліца ў Баранавічах, пасёлак у Баранавіцкім раёне, пастаўлены помнік у пас. Мірны);
ганаровы грамадзянін г. Баранавічы, віцэ-адмірал Г.М. Халасцякоў (н. 20.7.1902 у Баранавічах — 22.7.1983; у час Вялікай Айчыннай вайны камандзір Новарасійскай ваенна-марской базы, 7.5.1965 удастоены звання Героя Савецкага Саюза, узнагароджаны больш як 20 баявымі ордэнамі, 9 з якіх замежныя, у тым ліку вышэйшая марская ўзнагарода Вялікабрытаніі — Трафальгарскі крыж).
У кнізе «Памяць. Баранавічы. Баранавіцкі раён» названы прозвішчы 4206 савецкіх воінаў, якія загінулі ў 1941-44 гг. і пахаваны на тэрыторыі раёна; 2885 прозвішчаў воінаў-землякоў, што загінулі ці прапалі без вестак на франтах вайны; 1030 прозвішчаў партызан, падполыпчыкаў, асоб, якія садзейнічалі партызанскаму руху, членаў іх сем’яў і мірных жыхароў — ахвяр фашысцкага тэрору.
У гэтай кнізе прыведзены кароткія нарысы пра 28 ветэранаў вайны, якія змагаліся на розных франтах. Сотні жыхароў раёна прайшлі дарогамі вайны і вярнуліся дадому, узнагароджаны ордэнамі і медалямі СССР.
Кніга «Памяць. Баранавічы. Баранавіцкі раён» выдадзена ў 2000 г. выдавецкім цэнтрам БелТА.
Памяць Беларусі : Рэспубліканская кніга / рэд. кал. : Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш. ; маст. У. П. Свентахоўскі. — Мінск : БелЭн, 2005. — 592 с. : іл.